Brabant tijdens onze Republiek van 1588-1806

Uittreksel

van het 1360 pagina’s tellende boek “De Republiek” van Jonathan Israël. Het standaardwerk over de geschiedenis van onze vroegere republiek!

• Tot 1425 waren de gebieden boven en onder de rivieren politiek gescheiden. In het Noorden was het Holland wat overheerste in het zuiden waren Vlaanderen en Brabant de twee machtscentra.
• In 1428 werd Philip de Goede van het huis van Bourgondië de nieuwe machthebber van Holland en die had zijn basis beneden de rivieren. Deze Philip stichtte de Staten Generaal, de Rekenkamer met een thesaurier-generaal en de beroemde orde het “Gulden Vlies”. Dit was voor het eerst dat het noorden en het zuiden de lage landen in een staat verenigd waren met als zetel Brussel. Het Bourgondische rijk bestreek grofweg de Benelux.
• De Van Nassau’s waren Brabantse adel met als vestigingsplaats Breda.

• Het Hollandse verzet tegen de Bourgondische heerschappij had toen al een facet van de taalstrijd. De Bourgondiërs wilden Frans als bestuurlijke taal de Hollanders het Nederlands.
• Door een huwelijk van Maria van Bourgondië met Maximiliaan van Habsburg kwam Brabant en de rest te liggen in het Habsburgse rijk. Brabant nam deel aan een breder verzet vanuit Holland tegen de Habsburgers. Uiteindelijk mislukte deze opstand.
• Karel van Luxemburg werd in 1515 de heerser van de Habsburgse Nederlanden en werd tevens aangesteld tot Hertog van Brabant.
• Brabant had geen stadhouder, die bestonden toen ook al, omdat het heel dicht bij het hof in Brussel lag.
• De belastingopbrengsten van de belangrijkste Habsburgse gewesten waren in 1540 als volgt verdeeld: Vlaanderen 34%, Brabant 29%, Holland 13%
• Het Brabants was een van de hoofdvarianten van de Nederlandse taal, naast het Hollands, Limburgs, Fries, Limburgs en het Oosters(noordoostelijk).
• Jeroen Bosch als de beroemdste Brabantse schilder leefde van ca. 1450-1516.
• ‘s-Hertogenbosch telde in 1560, 17.500 inwoners.
• Brabant was dicht bezaaid met dorpen en de kerk bezat veel grond.
• De stadsbesturen werden in Holland ‘vroedschappen’ genoemd en in Brabant heette die ‘magistraat’ of ‘wet’. De Brabantse steden hadden meestal twee burgemeesters, in Holland vaak 4.
• De beeldenstorm trok na 10 augustus 1566 ook over Brabant
• De Brabantse adel en elites stonden niet achter de opstand van 1572 tegen de katholieke Habsburgers en de opstand viel in Brabant dan ook snel uiteen met de komst van Alva. De republiek is eigenlijk voornamelijk te danken aan de protestanten oftewel de noordelijke Nederlanden.
• Bij de Unie van Utrecht naar een ontwerp van Jan Van Nassau van 1578 sloten zich behalve de Noordelijke provincies en Zeeland aan de steden, Antwerpen, Breda en ‘s-Hertogenbosch. De Staten van Vlaanderen en Brabant echter niet en de adel en geestelijkheid steunde de Unie evenmin.
• In juni 1584 waren Vlaanderen en Brabant door het leger van Parma zo ongeveer onder de voet gelopen.
• In 1584 waren er in plaats van grote steun voor de Noordelijke opstand tegen het Habsburgse rijk, in Brabant geluiden dat ze bij Frankrijk wilden omdat de Franse koning zowel protestantse als katholieke erediensten toestand. Dit bracht Holland zelfs in verwarring en uiteindelijk kwam het zover dat in februari 1585 de soevereiniteit over de Nederlanden werd aangeboden aan de Franse koning Hendrik III. Doch deze wees het aanbod af en er restte niets anders dan maar een republiek te beginnen nu het Habsburgse gezag niet meer bestond eigenlijk en de Unie van Utrecht was getekend.
• Brabant en Vlaanderen gingen tenslotte toch als Staats-Brabant en Staats-Vlaanderen tot de Generaliteitslanden van de Republiek der Verenigde Nederlanden behoren. Verder behoorden hiertoe Maastricht en de landen van Overmaze en Westerwolde. Alles bi elkaar, na de inname van ‘s-Hertogenbosch in 1629, 1/3 van de republiek. De Generaliteit, die gevormd werd door de Raad van State, had de soevereiniteit over deze gebieden overgenomen van de afgezworen Spaanse koning. De Generaliteit viel natuurlijk weer onder de Staten generaal. Dit kwam echter pas van de grond in 1590 en tot die tijd waren het de meest nabij gelegen Provincies Zeeland en Holland, de Staten van Brabant en Vlaanderen, allerlei districtsbesturen, hertogdommen, markizaten, baronieën en graafschappen die de dienst uitmaakten in Staats-Brabant en Staats-Vlaanderen. De Staten van Brabant bestuurden wat nu Belgisch Brabant is en behoorden nog altijd tot het Habsburgse rijk. Ingewikkeld maar het functioneerde prima.
• Staats-Brabant omvatte het gedeelte van Brabant wat nu Noord-Brabant heet en Staats-Vlaanderen heet nu Zeeuws Vlaanderen als gedeelte van de geheel Nederlandse provincie Zeeland,
• Brabant kende twee belangrijke garnizoenssteden, t.w. Breda en Grave met elk een sterkte ongeveer 3000 man. Willemstad en Willo waren twee kleinere garnizoenen met minder dan 1000 man.
• Lonen lagen in Vlaanderen en Brabant in 1610 wel 50% lager als in Holland.
• Tijdens de 80-jarige oorlog hadden katholieke edelen in Staats-Brabant nogal eens de neiging samen te zweren met Spaanse garnizoenscommandanten.
• Door de opstand en de Beeldenstormen van 1566, 1576-8 en 1580-81 waren de kloosters in Brabant en Vlaanderen verwoest en de altaren en beelden uit de parochiekerken en kathedralen verdwenen.
• In 1625 werd Breda door de Spanjaarden heroverd en kwam noordwestelijk Brabant eigenlijk weer onder Spaans gezag tot 1629.
• In 1629 was de verovering door de Republiek van ‘s-Hertogenbosch. Een verpletterende klap voor het Spaanse prestige wat in Madrid grote ontsteltenis veroorzaakte. De eerste grote nederlaag van de Spanjaarden sinds het uiteenslaan van de Armada in 1588. ‘s-Hertogenbosch was voor de Spanjaarden een scharnierfunctie in de keten van vestingsteden die de Republiek omsingelden. Met dit verlies viel er een gapend gat in het midden en de Spaanse bastions vormden niet langer een geloofwaardige bedreiging voor de Republiek. Philip de IV van Spanje gaf alle doelstellingen die hij sinds 1621 ten aanzien van de Republiek had gehad terstond op. Hij besloot het Nederlandse moeras te verlaten en besloot een bestand aan te bieden. Nog geen vrede om de netelige soevereiniteitskwestie nog enige tijd te ontwijken. Dit aanbod zorgde in alle zeven provinciale staten voor de meest verdeeldheid zaaiende debatten van de ‘gouden eeuw’. De stadhouder Frederik Hendrik steunde het bestand maar allerlei provinciale staten lagen dwars. Uiteindelijk duurde het tot de vrede van Münster in 1644 voordat de triomf van de Republiek een feit was.
• Rond 1700 werd in Brabant met de landbouw voornamelijk overgeschakeld op vlas voor de linnenindustrie.
• De Generaliteit deed enige moeite de gereformeerde kerk in Brabant te promoten en waren intolerant tegen andere protestantse kerken en joden. Pas vanaf eind 18e eeuw mochten zich joden in Brabant vestigen.
• In het rampjaar 1672 namen de Fransen een deel van Noord Brabant in. In 1674 was de Franse bezetting weer afgelopen.
• Ravenstein was een enclave in Brabant.
• In de 18e eeuw was er toenemende armoede in Staats-Brabant en de aardappel werd ingevoerd als basisvoedsel. Later gevolgd door de overige gewesten van de republiek.
• In 1809 waren van de 295.000 inwoners van Noord Brabant er 35.000 gereformeerd en 260.000 katholiek.
• Rond 1750 begon door de bevolkingsgroei in Wallonië, Vlaanderen en Brabant en door de snelle groei van handel, landbouw en nijverheid, de voorheen overweldigende superioriteit van het noorden in vrijwel elk opzicht te verminderen.
• In het voorjaar van 1787 ontstond er een protestbeweging tegen de Habsburgse keizer Jozef de II, vooral in Brabant, onder leiding van de Brusselse jurist Hendrik Van der Noot(1731-1827). In 1787 trokken de Oostenrijkers hun troepen uit Brussel terug en dreigde totale revolutie. De Belgische rebellen kregen bijstand van het noorden. Deze opstand was geënt op de Amerikaanse vrijheidsoorlog. In 1789 werden de Oostenrijkers verdreven door de zuidelijke Nederlanden vanuit Staats-Brabant binnen te vallen en riep men in de zuidelijke Nederlanden “De Republiek der Verenigde Nederlandse Staten” uit. Met een gebrekkige grondwet en te weinig financiële bijdragen van de Provinciale staten. In 1791 was dit weer voorbij toen de Oostenrijkers met steun van de Pruisen weer de zuidelijke Nederlanden binnentrokken en hun gezag herstelden.
• Het waren Brabantse contrarevolutionairen die in 1789 de bevolking van het Nederlandse en Franstalige zuiden de “Belgen” (les Belges) noemden. Zij hadden de overtuiging anders te zijn dan de Fransen en de Noord Nederlanders.
• Met de komst van de Fransen die het einde der republiek inluidde en het begin van de Bataafse republiek onder Franse overheersing ging Staats-Brabant voortaan Noord Brabant heten.